|
نوروز در استان خراسان ایران حسینعلی پور افضلی نوروز یکی از بزرگترین و کهن‌ترین آیینهای باستانی ایران زمین و دارای قدمت چند هزار ساله می‌باشد که پس از ظهور تمدن بزرگ اسلامی ،به تدریج مورد پذیرش مسلمانان قرار گرفته و با فرهنگ و تمدن اسلام تلفیقی ناگسستنی یافته است . این عید قرنها قبل از زرتشت وجود داشته و در ابتدا یک جشن ملی و باستانی بوده است و لیکن بعدها به سبب بروز برخی حوادث که وقوع آنها مصادف با نوروز بوده و مخصوصاً روایاتی که در باب این حوادث از قول برخی از ائمه اطهار (ع) در کتب اخبار و احادیث نقل شده است ، این عید جنبه دینی و مذهبی به خود گرفته و جلال و عظمت بیشتری یافته است. بعد از اسلام نیز نوشته‌هایی محققانه در این مورد از طرف دانشمندانی چون ابوریحان بیرونی ،ثعالبی ،کسروی، بیهقی ،دمشقی و قزوینی ارائه شده است . در مورد وجه تسمیه نوروز ،بعضی از محققان پیدایش آن را به جمشید نسبت می‌دهند و در این باره می‌نویسند: پس از آنکه جمشید دست بدان را از بد و دست بیدادگران را از بیداد کوتاه کرد و آیین زندگی را به مردم آموخت ،بر تختی گوهر نشان نشست و دیوان او را «از هامون به گردون » بردند و مردم به شکرانه این پیروزی یعنی غلبه حق بر ظلم و بیداد چنین روزی را جشن گرفتند و آن روز را نوروز خواندند. ابوریحان در التفهیم نوشته: از رسمهای پارسیان یکی نوروز است و آن نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روزِ نو نام کردند ،زیرا که پیشانی سال نو است. برخی هم می‌گویند که چون سلیمان بن داود انگشتر خویش را گم کرد، سلطنت از دست او بیرون رفت ،ولی پس از چهل روز بار دیگر انگشتر خود را بیافت و پادشاهی و فرماندهی بدو بازگشت و مرغان بر گرد وی جمع آمدند و ایرانیان گفتند: «نوروز آمد». (1) نوروز دراسلام نوروز از جمله اعیادی است که مورد قبول اسلام قرار گرفته و پس از ورود اسلام به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفته است . ظاهراً پس از اسلام نخستین خلیفه‌ای که برگزاریِ دوباره این مراسم را معمول کرد، منصور عباسی بود که به احیای مستقیم رسوم کهن رسمیت بخشید. بهترین منابع موجود و در دسترس برای آگاهی از چگونگی برگزاری نوروز در ایران باستان، آثار و نوشته‌های عربی و مهمترین آنها کتاب معروف «ابوریحان بیرونی» است که در سال 380 ه نگارش یافته و نویسندگان دیگری مانند قزوینی و دمشقی مطالبی بر آن افزوده‌اند.(2) روایاتی که علما در کتب معتبر درباره نوروز نقل کرده‌اند باعث شده که مردم برای این جشن اهمیت زیادی قائل شوند. به عنوان مثال از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که در این روز ،کشتی نوح بر کوه جودی به زمین نشست ،و نیز روایت کرده‌اند که خلقت عالم در چنین روزی انجام پذیرفته و حضرت ابراهیم (ع) در این روز علیه بتها قیام نموده است. موسی (ع) نیز در این روز بنی اسرائیل را از قید بندگی و اسارت نجات داده و از نیل گذشته است، و پیامبر اسلام (ص) نیز در همین روز به پیغمبری مبعوث گردیده است . حتی در برخی از کتب آمده است که حضرت قائم امام زمان (ع) در چنین روزی ظهور خواهد کرد. (3) این روایات نه تنها نوروز را در نظر ایرانیان عزیزتر کرد بلکه موجب دوام و بقای آن نیز شد. اما عظمت نوروز و به پا داشتن جشن با شکوه آن در قرون اولیه پیدایش اسلام وقتی بیشتر شد که عده‌ای از دانشمندان و فضلای ایرانی به کتب اخبار و احادیث و گاهشماری استناد جسته و گفتند: روزی که حضرت علی بن ابیطالب (ع) به جانشینی پیغمبر اسلام (ص) برگزیده شد و بر مسند خلافت نشست مصادف با نوروز بوده است. به دنبال این عقیده عده‌ای از ایرانیان که به اصول و احکام دین اسلام علاقه‌مند و از آداب و سنن ملی و باستانی خود دور شده بودند ،به نوروز و آیین پر شکوه آن توجه نمودند و در برگزاری این جشن بزرگ و زنده نگهداشتن رسوم و آیین آن کوشیدند . نوروز در خراسان در خراسان همه از بزرگ و کوچک و فقیر و غنی به آداب و رسوم نوروز پای‌بند و علاقه‌مند هستند و در اجرای سنن باستانی این عید ملی سخت می‌کوشند. از چند هفته به نوروز مانده جنبشی خاص در مردم پدید می‌آید ،همه در فکر تهیه لباس نو به این سوی و آن سوی می‌روند. همه خانه تکانی می‌کنند، جامه‌ها را می‌شویند ،فرشها را می‌تکانند و از تمام اثاث خانه گرد می‌زدانید تا در شب عید و موقع تحویل سال ،همه اطاقها و زوایای خانه پاک و پاکیزه باشد . آداب و رسوم مربوط به نوروز در خراسان تقریباً همانند بقیه نقاط ایران زمین می‌باشد ؛ از قبیل، هفت سین و دعا و دید و بازدید و نظافت و غیره. ولی آنچه که یک ویژگی خاص به این مراسم در خراسان بخشیده وجود مقدس و پر برکت حرم مطهر حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا (ع) در این خطه است که مورد عنایت تمامی شیعیان ایران و اسلام بوده و همه ساله میلیونها زائر مشتاق به هنگام تجدید سال روی به این بارگاه منور آورده و به هنگام تحویل سال در حرم آن بزرگوار و در کنار مضجع شریف آن حضرت به دعا و نیایش می‌پردازند و برای سلامتی و موفقیت خود و بستگانشان از آن واسطه فیض درخواست یاری می‌کنند. شکوه و عظمتی که در این ایام و مخصوصاً به هنگام تحویل سال در آنجا وجود دارد مثال زدنی و در دیگر نقاط بی نظیر و بی‌همتاست. در این ایام مشهد پذیرای میلیونها میهمان زائر از سراسر میهن ایران و نیز از سایر نقاط جهان است که خود رونق خاصی به مراسم نوروزی در این شهر مقدس می‌بخشد. اما در بقیه شهرهای خراسان وقتی لحظه تحویل سال نزدیک می‌شود عده‌ای به مسجد می‌روند تا دعا کرده و از برکت آن دعا در تمام مدت سال از خطرات مصون و غرق در نعمت گردند. آنان دعا می‌خوانند و می‌گویند: یا مقلب القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول و الاحوال ،حول حالنا الی احسن الحال . عده‌ای دیگر عسل به دهان می‌گذارند تا در طی سال هم اعتدال مزاج پیدا کنند و هم اخلاق خوش و شیرین داشته باشند. در خانواده‌های خراسانی خصوصاً در روستاها رسم است که دو سه روز قبل از تحویل سال مقدار زیادی نان خانگی می‌پزند تا نان مورد احتیاج اهل خانه در سیزده روز اول سال از بازار خریده نشود.(4) در روز سیزده بدر .مردم عموماً ناهار را در صحرا صرف می‌کنند و آنچه آجیل و شیرینی از ایام عید باقی مانده است در آن روز به مصرف می‌رسانند . گردشگاههای مهم خراسان نیز در روز سیزده بدر بسیار زیاد و باصفاست . عید نوروز دارای آداب و عبادات خاص خود می‌باشد که در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی ذکر شده است (5) ،به عنوان حسن ختام سخنانی از حضرت امام (ره) را می‌آوریم آنجا که می‌گویند: در اعیادی که اسلام به ما عنایت فرموده است ،در همه آن اعیاد آنچه که انسان ملاحظه می‌کند همه‌اش مسأله ذکر و دعاست، نماز است، روزه است، ذکر است ،دعاست و در این عید هم که عید ملی است و اسلامی نیست ،لکن اسلام هم با آن مخالفت ندارد ، باز می‌بینیم که در روایتی که وارد شده، از آداب این روز ،روزه گرفتن است، از آداب این روز دعا کردن است ،نماز خواندن است و این به ما می‌فهماند که ملتی که بخواهد به راه راست برود،... باید در عیدش و غیر عیدش تذکر داشته باشد، ذکر خدا بکند، یاد خدا داشته باشد ،برای خدا باشد. (6) پی نوشت‌ها : 1ـ آثار الباقیه (ابوریحان بیرونی) چاپ تهران / 240 به نقل از عقاید و رسوم / 91 2ـ ویژه نامه نوروز 75 (جدول) ص 29 3ـ ر.ک بحارالانوار چاپ امین الضرب 206 / 14 ـ وسایل الشیعه 289 / 5 4ـ عقاید و رسوم مردم خراسان 109 5ـ مفاتیح الجنان 297 6ـ صحیفه نور 215 / 17
|
